Grzybica jamy ustnej to stosunkowo częste schorzenie spowodowane przez drożdżaki z rodzaju Candida. Choroba ta bywa też nazywana kandydozą. Może występować w obrębie całej jamy ustnej – stwierdza się ją nie tylko na języku czy ustach, ale też w gardle. Co ciekawe, drożdżaki wykrywane są aż u 70% ludności, jednak nie zawsze wywołują chorobę. Do jej rozwoju potrzebne są konkretne predyspozycje, między innymi obniżenie odporności wywołane terapią antybiotykową.
Czym jest grzybica jamy ustnej?
Grzybica jamy ustnej to schorzenie, które prowadzi do powierzchownego zapalenia błony śluzowej. Odpowiedzialne są za to drożdżaki z rodzaju Candida Albicans. Schorzenie może mieć charakter pierwotny, jeżeli obejmuje tylko obszar jamy ustnej, lub wtórny – w tym przypadku zmiany grzybicze pojawiają się także na innych częściach ciała. Choroba dotyka zarówno dzieci, jak i dorosłych w każdym momencie życia. Z uwagi na czas trwania objawów oraz ich charakter można wyróżnić kilka rodzajów kandydozy.
Ostra kandydoza jamy ustnej
Ostrą kandydozę jamy ustnej można podzielić na rzekomobłoniastą oraz zanikową. Ta pierwsza u dorosłych osób zazwyczaj nie daje żadnych objawów i w formie jawnej występuje głównie u niemowląt, przyjmując postać specyficznych pleśniawek. Z kolei grzybica zanikowa ostra jest też nazywana rumieniową lub poantybiotykową. Wyróżnia się pojawieniem się obszarów, w których zanika prawidłowa błona śluzowa.
Przewlekłe zapalenie błon śluzowych
Kandydozę przewlekłą także można podzielić na dwa główne rodzaje – zanikową oraz rozrostową. Zanikowa dotyczy głównie osób noszących protezy, dlatego bywa również nazywana protetycznym zapaleniem jamy ustnej. Może też być skutkiem długotrwałego przyjmowania antybiotyków. Charakteryzuje się zapaleniem języka oraz pęknięciami w kącikach ust. Natomiast grzybica przewlekła rozrostowa najczęściej występuje u osób palących – głównie mężczyzn w wieku około 30 lat.
Przyczyny grzybicy jamy ustnej
Jako że grzyby z rodzaju Candida bytują w jamie ustnej wielu ludzi, ale nie u każdego wywołują zakażenie, warto zastanowić się, jakie czynniki wyzwalają chorobę. Jest to przede wszystkim obniżona odporność. Objawy kandydozy mogą pojawić się u osób, które niedawno przeszły wirusową lub bakteryjną infekcję wirusową. Narażeni na rozwój choroby są też ci, u których stwierdzono zaburzenia w działaniu układu immunologicznego, na przykład spowodowane AIDS. Pojawia się ona także u osób cierpiących na zaburzenia metaboliczne lub hormonalne, takie jak cukrzyca, niedoczynność tarczycy, nadczynność przytarczyc czy nadnerczy.
Grzybica jamy ustnej. Czynniki ryzyka
Do czynników ryzyka wystąpienia kandydozy należą okres noworodkowy oraz ciąża. Na rozwój choroby narażone są także osoby, które palą papierosy oraz przyjmują leki takie jak kortykosteroidy lub cytostatyki. Zwiększone zachorowanie obserwuje się u kobiet powyższej 50 roku życia oraz u osoby posiadających grupę krwi 0. Na rozwój tego schorzenia narażeni są też seniorzy, którzy cierpią na uszkodzenia błony śluzowej na skutek noszenia źle dopasowanej protezy zębowej. Wystąpienie grzybicy jamy ustnej wiąże się niestety z długotrwałą antybiotykoterapią.
Higiena jamy ustnej a rozwój schorzenia
Na rozwój grzybicy w jamie ustnej bezpośredni wpływ ma też stan uzębienia. Wszelkie stany zapalne błony śluzowej, ubytki próchnicze w zębach, mechaniczne mikrourazy czy obecność kieszonek dziąsłowych mogą przyczyniać się do wystąpienia kandydozy. Paradoksalnie nawet zbyt częste płukanie jamy ustnej płynami o działaniu bakteriobójczym może mieć wpływ na rozwój choroby.
Objawy grzybicy jamy ustnej
Grzybica błon śluzowych jamy ustnej daje charakterystyczne objawy. Należy do nich między innymi biały nalot na języku oraz nieprzyjemny zapach z ust. Chorzy mogą narzekać na zmniejszenie wydzielania śliny oraz suchość w gardle. Nierzadko towarzyszy im ból dziąseł oraz bolesne grudki na podniebieniu. Do innych objawów należy pieczenie języka oraz nieprzyjemny smak w ustach.
Objawy przewlekłej kandydozy
W przypadku kandydozy przewlekłej można stwierdzić jeszcze inne typowe objawy, między innymi romboidalne zapalenie języka. W jego przebiegu dochodzi do zaniku brodawek nitkowatych oraz pojawiają się na nim twarde guzki. Chorym może towarzyszyć zapalenie kącików ust, które objawia się powstawaniem nadżerek, które pękają i krwawią. U osób z przewlekłym protetycznym zapaleniem jamy ustnej pojawiają się zmiany rumieniowe i przerostowe na podniebieniu.
Diagnoza, czyli badania mykologiczne
Chociaż rozpoznanie grzybicy zazwyczaj nie stanowi problemu ze względu na charakterystyczne objawy choroby, to jeśli obraz kliniczny nie jest jasny, lekarz może zalecić wykonanie dodatkowych badań. Najskuteczniejsze jest badanie mykologiczne, podczas którego specjalista pobiera wymaz ze zmienionych chorobowo miejsc. Następnie próbka ta trafia do laboratorium, gdzie analizowane jest to, na jakie leki drożdżaki nie wykazują odporności.
Leczenie grzybicy jamy ustnej
Wbrew pozorom kandydoza w obrębie jamy ustnej to poważna choroba, dlatego już pierwsze objawy powinny skłonić chorego do wizyty u lekarza. Po postawieniu diagnozy na początku zaleca on leczenie miejscowe. W tym celu stosuje się roztwory do pędzlowania jamy ustnej, między innymi z płynem Lugola lub fioletem goryczki 1%.
Rozwojowi grzybicy jamy ustnej zapobiega flukonazol. Jego działanie polega na hamowaniu enzymu odpowiedzialnego za biosyntezę jednego ze składników budulcowych błony komórkowej grzyba, co prowadzi do jego wymarcia. Inne skuteczne środki do nystatyna, mikonazol lub klotrimazol.
Leczenie ogólne
W walce z grzybicą jamy ustnej niekiedy metody miejscowe nie okazują się wystarczające – dzieje się tak głównie u pacjentów z obniżoną odpornością. W sytuacji ciężkiej postaci kandydozy lekarz może zalecić odpowiednie leczenie ogólne. Polega ono na przyjmowaniu doustnie leków przeciwgrzybiczych takich jak flukonazol, ketokonazol czy terbinafina. Terapia trwa zazwyczaj 2-3 miesiące.
Grzybica jamy ustnej a domowe sposoby
Domowe sposoby są nieskuteczne w walce z zapaleniem błon śluzowych wywołanych przez drożdżaki z rodzaju Candida, mogą jednak przyśpieszyć leczenie. W tym celu stosuje się olejek z drzewa herbacianego lub kokosowy, które mają działanie przeciwgrzybiczne. Warto płukać nimi gardło kilka razy dziennie. Ryzyko wystąpienia grzybicy jamy ustnej spada u osób spożywających dużo czosnku oraz jogurtów, ponieważ produkty te zawierają bakterie probiotyczne. Działanie grzybobójcze mają też przyprawy takie jak kurkuma oraz oregano, warto więc w trakcie zakażenia grzybiczego dodawać je do potraw.
Dieta, czyli co przeciwdziała rozwojowi grzybicy jamy ustnej
Schorzenia jamy ustnej na tle grzybiczym mogą być następstwem stosowania niewłaściwej diety. Niebezpieczne są zwłaszcza niedobory takich składników jak witamina C, żelazo oraz kwas foliowy. Profilaktyka kandydozy obejmuje ograniczenie w diecie węglowodanów, a szczególnie cukrów, ponieważ są one pożywką dla drożdżaków. W trakcie leczenia należy bezwzględnie wykluczyć z diety alkohol, produkty z białej mąki, a nawet owoce. Lekarz może dodatkowo zalecić suplementację cynku, żelaza oraz kwasu foliowego.
Grzybica jamy ustnej to uciążliwe schorzenie, które wymaga ukierunkowanego leczenia. Kluczem do pokonania choroby jest szybkie postawienie diagnozy i zastosowanie leków o działaniu miejscowym. Terapii powinna towarzyszyć odpowiednia dieta, uzupełniona o domowe metody.
