Budowa i funkcje skóry człowieka – najważniejsze informacje

Funkcje skóry – podstawowe informacje

Skóra, jako największy organ ludzkiego ciała, pełni szereg istotnych funkcji. Jej budowa jest złożona – tworzy ją kilka warstw, z których każda ma specyficzne zadania. Naskórek, czyli zewnętrzna warstwa skóry, stanowi barierę ochronną przed czynnikami zewnętrznymi, takimi jak mikroorganizmy czy promieniowanie UV. Pod naskórkiem znajduje się skóra właściwa, zawierająca naczynia krwionośne, włókna nerwowe i gruczoły potowe, które odpowiadają za termoregulację ciała. Nie są to oczywiście jedyne funkcje skóry – dokładnie omówimy je w kolejnych akapitach.

Co ciekawe, skóra człowieka stanowi około jednej czwartej masy ciała, osiągając wagę do 20 kg. Jej grubość różni się w zależności od lokalizacji, wahając się od 0,5 do 4 mm. Charakterystyczna dla ludzi jest jej stosunkowo słabe owłosienie (w porównaniu do innych ssaków). Jednakże wyjątkowo bogate unaczynienie skóry odgrywa istotną rolę w regulacji temperatury ciała.

Budowa skóry – warstwy i ich funkcje

Jak wspomniano wcześniej, budowa i funkcje skóry są złożone – wiele osób nawet nie zdaje sobie nawet z tego sprawy. Składa się z naskórka, skóry właściwej oraz tkanki podskórnej. Każda z tych warstw ma unikalne właściwości i zadania. Naskórek chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, natomiast skóra właściwa zawiera struktury takie jak gruczoły łojowe, mieszki włosowe oraz zakończenia nerwowe. Tkanka podskórna, pełniąca funkcję izolacyjną i energetyczną, składa się głównie z komórek tłuszczowych.

Budowa warstwy naskórka

Naskórek, będący zewnętrzną warstwą skóry, jest skomplikowaną strukturą zbudowaną z kilku warstw nabłonka. Jego najniższą częścią jest warstwa podstawna, która odgrywa kluczową rolę w produkcji keratyny, niezbędnej do utrzymania integralności skóry. Powyżej niej znajdują się warstwa kolczysta, ziarnista, a także specyficzna strefa pośrednia w miejscach szczególnie narażonych na tarcie, jak dłonie i stopy. Zewnętrzną, widoczną częścią naskórka jest warstwa rogowa, złożona ze zrogowaciałych komórek, które chronią organizm przed utratą wody i przenikaniem szkodliwych substancji. 

Funkcje naskórka

Bardzo ważne dla naskórka jest także tworzenie lamelli lipidowych w warstwie ziarnistej, które utrzymują odpowiedni poziom nawilżenia skóry, zapewniając jej miękkość i elastyczność. Warstwa kolczysta, będąca najgrubszą częścią naskórka, składa się z komórek, które ulegają spłaszczeniu w miarę przesuwania się ku zewnętrznej powierzchni skóry. W tej warstwie znajdują się również mukopolisacharydy, które odżywiają komórki.

Ostatnią, najgłębszą warstwą naskórka jest warstwa podstawna, zawierająca komórki Langerhansa, melanocyty oraz komórki Merkela, które odpowiadają za odpowiedzi immunologiczne, pigmentację i odczuwanie dotyku. Ta warstwa jest kluczowa dla procesów regeneracyjnych skóry, ponieważ to tu zachodzi ciągłe dzielenie i odnawianie komórek.

Budowa skóry właściwej

Skóra właściwa to warstwa środkowa, osiąga do 2 mm grubości i jest zbudowana z tkanki łącznej. Zawiera naczynia krwionośne, zakończenia nerwowe oraz przydatki skóry, co czyni ją odporną na uszkodzenia i elastyczną. Składa się z kilku warstw:

• brodawkowatej;
• podbrodawkowej;
• siateczkowej.

Funkcje skóry właściwej

 Dzięki receptorom nerwowym skóra właściwa umożliwia odczuwanie dotyku, bólu i temperatury. Znajdują się w niej również fibroblasty, histiocyty i fibrocyty, a także włókna siateczkowe, sprężyste i kolagenowe, które odpowiadają za elastyczność i napięcie skóry. Z wiekiem ilość i jakość tych włókien maleje, co prowadzi do pojawienia się zmarszczek i utraty młodzieńczego wyglądu skóry.

Właściwości tkanki podskórnej

Tkanka podskórna, choć ściśle powiązana ze skórą, nie jest uznawana za jej bezpośrednią część. Ta warstwa składa się przede wszystkim z tkanki tłuszczowej oraz niewielkiej ilości tkanki łącznej. W tkance podskórnej znajdują się również włókna nerwowe oraz naczynia krwionośne, które odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu całego organizmu. 

Ważnym zadaniem tej warstwy jest uczestnictwo w procesie termoregulacji. Dzięki temu tkanka podskórna ma fundamentalne znaczenie dla zachowania homeostazy termicznej, zapewniając odpowiednie warunki dla funkcjonowania narządów wewnętrznych i całego organizmu.

Ogólne funkcje skóry

Funkcje skóry można podzielić na czynne i bierne, ale istnieje także bardziej precyzyjne rozróżnienie. Trzeba zaznaczyć, że pełni wiele funkcji, o których nie zawsze się mówi. Oprócz tego, że skóra chroni narządy wewnętrzne, pełni również inne zadania:

• percepcyjne;
• termoregulacyjne;
• diagnostyczne;
• resorpcyjne;
• stanowi barierę chemiczną oraz odpornościową.

Na czym polega funkcja ochronna skóry?

Funkcja ochronna skóry jest jedną z jej najważniejszych ról. Stanowi bowiem barierę między wewnętrznym środowiskiem organizmu a zewnętrznymi czynnikami. Skóra zapewnia ochronę przed urazami mechanicznymi, jak ucisk czy otarcia, oraz zabezpiecza przed szkodliwym działaniem substancji chemicznych. Jest także pierwszą linią obrony przed szkodliwymi drobnoustrojami, takimi jak bakterie czy pasożyty, uniemożliwiając im dostęp do wewnętrznych struktur ciała, o ile jej powierzchnia pozostaje nienaruszona.

Dodatkowo skóra odgrywa kluczową rolę w ochronie przed ekstremalnymi temperaturami oraz promieniowaniem UV, co ma fundamentalne znaczenie dla zachowania homeostazy organizmu. Istotną funkcją skóry jest także zapobieganie nadmiernej utracie wilgoci, co jest niezbędne dla utrzymania odpowiedniego poziomu nawilżenia i zdrowia całego organizmu.

Znaczenie funkcji percepcyjnej skóry

Skóra jest narządem zmysłu, dotyku i odbierania innych bodźców ze świata zewnętrznego. Została wyposażona w liczne zakończenia nerwowe, które są odpowiedzialne za przekazywanie informacji o tych bodźcach do układu nerwowego. Pozwala to organizmowi na odpowiednią reakcję. Dzięki tej funkcji skóra nie tylko umożliwia odczuwanie dotyku, ale również ostrzega przed potencjalnymi zagrożeniami, takimi jak ekstremalne temperatury lub urazy, stanowiąc istotny element systemu sensorycznego ciała.

Jakie znaczenie ma funkcja termoregulacyjna skóry?

Funkcja termoregulacyjna skóry jest niezbędna do utrzymania stałej temperatury ciała. Poprzez sieć naczyń krwionośnych położonych podskórnie oraz gruczoły potowe, aktywnie reguluje ciepło organizmu. W reakcji na niskie temperatury otoczenia, skóra zwiększa przepływ krwi, co objawia się jej zaczerwienieniem. Ma to na celu utrzymać ciepło. W sytuacji przeciwnej, gdy ciało jest wystawione na wysokie temperatury, skóra aktywuje gruczoły potowe, które wydzielają pot. 

Proces parowania potu z powierzchni skóry skutecznie „zabiera” nadmiar ciepła z organizmu, działając jak naturalny system chłodzenia. Ta zdolność skóry do reagowania na zmieniające się warunki temperaturowe jest kluczowa dla zachowania równowagi i ogólnego komfortu organizmu.

Rola funkcji diagnostycznej skóry

Funkcja diagnostyczna skóry odzwierciedla stan wewnętrzny organizmu, reagując na zaburzenia hormonalne, odżywcze i patologiczne. Zmiany w wyglądzie i strukturze skóry mogą wskazywać na różnorodne stany chorobowe, jak:

• niedoczynność tarczycy, manifestującą się suchą, pomarszczoną skórą i charakterystycznymi obrzękami;
• reakcje alergiczne, choroby zakaźne czy pasożytnicze często objawiają się zmianami skórnymi;
• może to być również sygnał problemów z nawodnieniem: sucha, cienka, łuszcząca się skóra, pozbawiona elastyczności, szybko starzeje się i tworzy zmarszczki, co może wskazywać na niewystarczające nawodnienie organizmu.

Znaczenie funkcji resorpcyjnej skóry

Funkcja resorpcyjna skóry odgrywa istotną rolę w gospodarce wodno-tłuszczowej organizmu. Naskórek, będący najbardziej zewnętrzną warstwą skóry, posiada zdolność absorpcji niektórych substancji rozpuszczalnych w wodzie i tłuszczach. Wchłanianie przez skórę składników aktywnych, takich jak witaminy, kolagen, wyciągi ziołowe, oleje roślinne czy hormony, jest kluczowe w kosmetyce i terapiach leczniczych. Substancje te, znajdujące się w produktach takich jak maści, kremy czy toniki, penetrują skórę przez zrogowaciałą warstwę naskórka.

Proces absorpcji ułatwiają ujścia mieszków włosowych i gruczołów skórnych. Warto jednak pamiętać, że nawet nieznaczne wysuszenie skóry może uszkodzić jej barierę i przyspieszyć proces utraty wody, co prowadzi do szorstkości i powstawania zmarszczek.

Funkcja bariery odpornościowej i chemicznej

Funkcja bariery chemicznej i odpornościowej skóry jest kluczowa dla ochrony organizmu. Gruczoły łojowe i potowe skóry tworzą na jej powierzchni „płaszcz kwasowo-lipidowy”, który ma odczyn zbliżony do pH 5,5. Ta lekko kwaśna warstwa chroni skórę przed drobnoustrojami oraz substancjami o odczynie zasadowym. Łój, mieszając się z potem, tworzy cienką emulsję olejowo-wodną. 

Warstwa ta nie tylko chroni skórę przed mikroorganizmami, ale także zapobiega jej przesuszeniu i pękaniu. Ponadto dodatkowe natłuszczenie skóry w pewnym stopniu zapewnia ochronę przed uszkodzeniami mechanicznymi i termicznymi, a także ekstremalnymi temperaturami.

Funkcje skóry są bardziej złożone, niż może się wydawać. Dlatego tym bardziej ważne jest, by odpowiednio o nią zadbać.