Szczelina odbytu to nic innego jak rana, powstająca w końcowym odcinku przewodu pokarmowego. Przyjmuje postać linijnego pęknięcia błony śluzowej odbytu, czemu mogą towarzyszyć polipy oraz przerost fałdów skórnych. Wyróżnić można kilka czynników wpływających na rozwój tej dolegliwości, między innymi nieregularny rytm wypróżnień. Objawy są najdotkliwsze w początkowej fazie choroby, a następnie stopniowo ulegają złagodzeniu. Niekiedy jednak konieczne jest leczenie chirurgiczne.
Szczelina odbytu – czym jest?
Szczelina odbytu to przypadłość, która dotyka duży odsetek ludzi. Przyjmuje postać ubytku błony śluzowej kanału odbytu, co prowadzi do rozwoju stanu zapalnego oraz owrzodzenia. Powstaje w ten sposób podłużna rana przypominająca pęknięcie, która daje uciążliwe objawy. Skóra wokół niej jest zaczerwieniona, a błona śluzowa obrzęknięta. Na skutek choroby w okolicach odbytu mogą pojawić się przerosty fałdów skóry albo polipy utworzone ze skóry, co powoduje jeszcze większy dyskomfort. Do pęknięcia zazwyczaj dochodzi w lokalizacji tylnej, która jest gorzej ukrwiona, rzadziej w lokalizacji bocznej czy przedniej.
Szczelina odbytu – objawy
Do typowych objawów choroby należy ból, pieczenie i dyskomfort podczas defekacji. Dolegliwości te potrafią być bardzo silne, powodując niemożność dotykania tej części ciała oraz utrudniając regularne wypróżnianie się. Pacjenci mogą też obserwować krwawienie po oddaniu stolca – najczęściej pojawia się ona na muszli klozetowej lub papierze toaletowym podczas podcierania. Wraz z rozwojem choroby, dochodzi do nasilenia krwawienia i staje się ono widoczne na bieliźnie. Chorobie towarzyszy bezustanne uczucie świądu, co negatywnie wpływa na codzienne życie chorego. Charakterystycznym objawem szczeliny odbytu jest też uczucie silnego parcia na stolec.
Przebieg choroby
Proces powstawania szczeliny odbytu jest stopniowy, a objawy nasilają się wraz z rozwojem choroby. Na początku niemal zawsze pojawia się krew i ból podczas oddawania stolca. Z tego względu chorzy niechętnie udają się do toalety oraz sięgają po leki przeciwbólowe. Zwlekanie z wypróżnianiem przyczynia się jednak do powstawania zaparć, co jeszcze bardziej przyśpiesza rozwój choroby. Twardy i gruby stolec rozciąga brzegi odbytu i powoduje kolejne urazy. Rana staje się ruchoma, co utrudnia jej gojenie. Codzienne czynności, takie jak chodzenie czy wstawanie, utrudniają zrośniecie się tkanek.
Nieleczona szczelina odbytu
Jeżeli schorzenie nie jest leczone na początkowym etapie, przez kolejne tygodnie rozwija się stan zapalny, a brzegi rany grubieją i oddalają się od siebie. Choroba ze stanu ostrego zamienia się w przewlekły. Krwawienie z odbytu się nasila, a w jego głębi pojawiają się włókna mięśni zwieracza, który odruchowo się kurczy. Nie ulega rozluźnieniu nawet podczas oddawania stolca, co prowadzi do kolejnych powikłań. Odbyt staje się węższy, a rana przerasta, przyczyniając się do tzw. zespołu szczeliny odbytu. Na zewnątrz szczeliny tworzy się wtedy polip, a w jej środku dochodzi do przerostu brodawki odbytu. W takiej sytuacji leczenie zachowawcze może okazać się już niewystarczające.
Przyczyny szczeliny odbytu
Jakie czynniki przyczyniają się do powstania szczeliny odbytu? Głównym powodem rozwoju choroby są zaparcia. Twardy stolec powoduje urazy mechaniczne i nadmierne rozciąganie zwieracza odbytu. Inną przyczyną są także luźne stolce, które powodują chemiczne podrażnianie tych okolic. Przyczynia się to do osłabienia wewnętrznego odbytu, którego tkanki stają się bardziej podatne na pęknięcia. W mechanizmie powstawania szczeliny odbytu dużą rolę odgrywa też wzmożone napięcie zwieracza wewnętrznego odbytu, które utrudnia zagojenie się rany.
Inne przyczyny szczeliny odbytu
Chociaż nieregularny tryb wypróżnień, a zwłaszcza zaparcia na przemian z biegunkami są najczęstszymi powodami występowania tej choroby, wyróżnić można także inne mniej oczywiste powody. Należy do nich poród z nacięciem krocza oraz duża masa urodzeniowa dziecka. Czynnikiem ryzyka jest też zakażenie gruczołów odbytowych oraz schorzenia, takie jak choroba Leśniowskiego-Crohna oraz wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Jak wygląda diagnostyka?
Odróżnienie szczeliny od innych zmian chorobowych jest bardzo trudne. Pacjent sam nie jest w stanie określić czy ma do czynienia z hemoroidami czy inną chorobą zapalną odbytu. W razie zaobserwowania uciążliwych dolegliwości, należy zwrócić się do lekarza proktologa, który postawi skuteczną diagnozę. Określi on też etiologię choroby, zaleci leczenie oraz w razie potrzeby poleci wykonanie dalszych badań. Lekarz może też ocenić napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego. Dokładna diagnostyka przeprowadzona przez specjalistę jest bardzo ważna, ponieważ w rzadkich wypadach niepokojące dolegliwości mogą świadczyć o zmianach nowotworowych.
Postać ostra choroby
Ostra szczelina odbytu pojawia się nagle i powoduje piekący przeszywający ból. Utrzymuje się on nawet przez kilka godzin po wypróżnieniu. Dolegliwościom towarzyszy wtedy krwawienie i inne symptomy o intensywnym nasileniu. Aby na tym etapie nie dopuścić do rozwoju choroby, stosuje się leki przeciwzapalne. Zazwyczaj wtedy wystarcza leczenie zachowawcze, a objawy kliniczne mijają w ciągu kilku dni, gdy dochodzi do zagojenia się rany.
Szczelina odbytu – postać przewlekła
Jeżeli niepokojące objawy trwają dłużej niż 6 tygodni, uważa się, że pacjent ma do czynienia ze szczeliną przewlekła. W takiej sytuacji na zmienionych chorobowo tkankach obserwuje się zbliznowacenia. Dochodzi też do wykształcenia się fałd skóry na zewnętrznej części kanału odbytu oraz dochodzi do trwałego napięcia zwieraczy odbytu. Leczenie przewlekłej szczeliny odbytu może wymagać interwencji chirurgicznej.
Leczenie szczeliny odbytu
W wielu przypadkach nie trzeba wykonywać operacji szczeliny odbytu, ponieważ dolegliwości mijają samoistnie. Leczenie zachowawcze obejmuje trzymanie się odpowiedniej diety, powodującej regularne wypróżnienia. Ważny jest także ruch i dbanie o higienę intymną w okolicach odbytu i krocza, co zapobiega nawrotom choroby. Dobre efekty przynosi stosowanie przeciwzapalnych maści z lekiem, których zadaniem jest rozluźnienie mięśni zwieraczy odbytu. Poleca są szczególnie maści nitroglicerynowe, które powinno się aplikować przez okres 2 miesięcy.
Leczenie operacyjne szczeliny odbytu
Jeżeli podstawowe metody nie są wystarczające, kolejnym etapem leczenia jest zastosowanie toksyny botulinowej, której celem jest zminimalizowanie skurczu zwieracza. W ostateczności stosuje się operacyjne leczenie polegające na przecięciu zwieracza wewnętrznego odbytu, a następnie zszyciu rany. Coraz częściej w przypadku tej dolegliwości stosuje się też zabiegi laserem, które obarczone są mniejszym ryzykiem, a także przynoszą dobre efekty.
Szczelina odbytu to choroba, która potrafi być bardzo bolesna, znacząco obniżając komfort życia pacjenta. Po zaobserwowaniu niepokojących objawów bardzo ważne jest więc szybkie działanie, zanim przerodzi się ona w schorzenie przewlekłe. Na szczęście w większości przypadków wystarczające jest leczenie zachowawcze i dolegliwości mijają w ciągu kilku dni lub tygodni.
