Łojotokowe zapalenie skóry głowy to choroba o przewlekłym, nawracającym charakterze, z okresami zaostrzeń i remisji. Uważa się, że dotyka prawie 3% populacji, 4 razy częściej mężczyzn. Jest jedną z najczęstszych chorób skóry, które skłaniają do wizyty u dermatologa. Może dotykać osoby w każdym wieku, jednak najczęściej pierwsze objawy pojawiają się w wieku młodzieńczym.
Występuje najczęściej tam, gdzie naturalnie na skórze znajduje się najwięcej gruczołów łojowych – na skrzydełkach i grzbiecie nosa, klatce piersiowej, brwiach i uszach. Niekiedy może pojawić się również u niemowląt. Nawet 95% osób doświadcza zmian na skórze głowy, a 60% – zmiany w innych miejscach na ciele.
Łojotokowe zapalenie skóry – przyczyny
Przyczyny łojotokowego zapalenia skóry nie są do końca poznane. Uważa się, że wpływ na wystąpienie tej dolegliwości mogą mieć czynniki genetyczne, zaburzenia immunologiczne oraz współistniejące choroby – wirus HIV, choroba Parkinsona, zespół policystycznych jajników czy padaczka. Najczęściej jednak ŁZS pojawia się bez uchwytnej przyczyny.
U podstawy łojotokowego zapalenia skóry leży nadmierna aktywność gruczołów łojowych, przyśpieszenie rogowacenia skóry i nadprodukcja sebum, stąd też dotyka głównie osób młodych, w okresie dojrzewania. Drugą częstą grupą wiekową są osoby po 50. roku życia.
W etiopatogenezie łojotokowego zapalenia skóry znaczenie mają również drożdżaki Malassezia furfur (Pityrosporum ovale) oraz bakteria Staphylococcus epidermidis. Choć Malassezia furfur wchodzi w skład fizjologicznej flory skóry, to u osób z łojotokowym zapaleniem skóry występuje w zwiększonej ilości.
Badania z 2017 roku pokazały również, że kolonizacja skóry bakteriami Staphylococcus epidermidis zaburza barierę ochronną skóry i może wpływać na wystąpienie łojotokowego zapalenia skóry. U dzieci czynnikiem predysponującym do rozwoju ŁZS może być również grzyb Candida albicans. Łojotokowe zapalenie skóry objawia się najczęściej jako „ciemieniucha”.
Przebieg i objawy zapalenia łojotokowego
Łojotokowe zapalenie skóry to dolegliwość nawrotowa, charakteryzująca się okresami zaostrzeń i remisji. Objawy znacznie częściej pojawiają się w okresie zimowym, gdyż ekspozycja na słońce zmniejsza częstotliwość występowania objawów. U dzieci jednak dolegliwości pojawiają się latem, kiedy gruczoły potowe pracują intensywniej.
Zmiany skórne najczęściej pojawiają się stopniowo. Jako pierwsze pojawia się otrębiaste złuszczanie naskórka i rumień. Pod wpływem potu występować może również świąd o różnym nasileniu. Pacjenci obserwują również nasilenie się dolegliwości pod wpływem stresu, chorób przebiegających z gorączką, przyjmowaniu antybiotyków czy podczas przebywania w klimatyzowanym pomieszczeniu. Objawy może wzmagać również spożycie alkoholu, depresja, zaburzenia odżywiania czy zaburzenia hormonalne.
Jeśli łojotokowe zapalenie skóry dotyczy głowy, objawy mogą ograniczać się do drobnego lub płatkowego złuszczania się naskórka. W bardziej zaawansowanych stadiach łuszczycowego zapalenia skóry zmiany mają postać dobrze ograniczonych rumieni z żółtymi strupami i wysiękiem surowiczym. Na nosie, brwiach i uszach mogą tworzyć się żółte, zlewające się strupy, zaś na granicy skóry twarzy i włosów tworzy się tzw. korona łojotokowa. Zmiany pod piersiami i w okolicach intymnych mają postać żółto-brązowych obrączkowatych plam.
Długotrwałe, nieleczone zmiany mogą powodować tworzenie skorupy z nawarstwiających się wyschniętych warstw martwego naskórka. Również nasilony świąd skóry powodujący drapanie może prowadzić w konsekwencji do przerzedzenia włosów i brwi.
Łojotokowe zapalenie skóry głowy – leczenie
Łojotokowe zapalenie skóry głowy to choroba wymagająca odpowiedniego leczenia i profilaktyki przed kolejnymi nawrotami. Celem leczenia jest zniwelowanie świądu oraz redukcja objawów chorobowych. Dobre rezultaty przynosi stosowanie preparatów miejscowych w postaci płynów, żeli, kremów i szamponów. W swoim składzie środki te posiadają substancje przeciwgrzybicze, cytostatyczne, keratolityczne czy kortykosteroidy o bardzo małej sile działania w cięższych postaciach choroby.
Łojotokowe zapalenie skóry głowy – szampony
Najczęściej w łagodnych postaciach łojotokowego zapalenia skóry głowy jako pierwsze stosowane są szampony przeciwłupieżowe zawierające siarczek selenu oraz pirytionian cynku. Przywracają one prawidłowy proces odnowy warstwy rogowej skóry, ale niestety ich działanie nie jest długotrwałe. Znacznie skuteczniejsze są specjalistyczne szampony, które w swoim składzie zawierają substancje przeciwgrzybicze, działające na takie czynniki infekcyjne jak Malassezia furfur. Taki preparat działa dodatkowo przeciwbakteryjne i przeciwzapalnie. Pierwsze efekty można zauważyć już po miesięcznej kuracji, jeśli skórę głowy myje się nimi 2–3 razy na tydzień. Dostępne są również szampony zawierające glikokortykosteroidy, które stosowane są w zaawansowanych postaciach ŁZS.
Łojotokowe zapalenie skóry głowy – maści, zawiesiny, płyny
W cięższych przypadkach łojotokowego zapalenia skóry głowy zastosowanie mają preparaty z glikokortykosteroidami. W celu zmniejszenia objawów stosowane mogą być na noc, na przykład klobetazol lub fluocynolon w postaci roztworu lub pianki. Preparaty te wykazują silne działanie przeciwzapalne i mogą być stosowane maksymalnie przez okres 4 tygodni. Ich długotrwałe stosowanie może powodować działania niepożądane. Preparaty te dostępne są jedynie na receptę.
Łojotokowe zapalenie skóry twarzy i głowy – pielęgnacja i leczenie
Leczenie łojotokowego zapalenia skóry na twarzy i tułowiu ma na celu zmniejszenie podrażnień, odczynu zapalnego oraz regulację pracy gruczołów łojowych. Leczenie dobierane jest w zależności od nasilenia objawów. Dobre efekty przynosi leczenie preparatami antygrzybicznymi oraz glikokortykosteroidami o małym stężeniu w postaci maści, inhibitorami kalcyneuryny oraz pochodnymi imidazolowymi. W przypadku współistniejącego trądziku różowatego zalecone mogą być również preparaty z przeciwgrzybicznym metronidazolem. Stosując leki z inhibitorami kalcyneuryny, nie można zapominać o unikaniu ekspozycji na słońce oraz stosowaniu filtrów ochronnych.
W terapii łojotokowego zapalenia skóry pomocne mogą być również preparaty z dziegciem, siarką lub kwasem acetylosalicylowym, które mają za zadanie usunąć zewnętrzne warstwy zrogowaciałego naskórka i jednocześnie ułatwić penetrację innych stosowanych środków.
Niezwykle ważna jest również codzienna pielęgnacja skóry. Odpowiednie dermokosmetyki zmiękczają naskórek, nawilżą go, zmniejszą podrażnienia i redukują jego łuszczenie. Warto sięgnąć po kosmetyki zawierające w swoim składzie nawilżający kwas hialuronowy, kwasy tłuszczowe, cynk o działaniu seboregulującym i witaminę B. Na rynku dostępne są specjalne linie dermokosmetyków przeznaczone do skóry z typu dolegliwościami.
W codziennym myciu skóry powinno unikać się mydła, które wysusza skórę i potęguje powstałe podrażnienia. Nie warto również eksperymentować z nowymi kosmetykami, mogącymi pogorszyć objawy choroby lub utrudnić jej eliminację. Nie należy stosować również kosmetyków na bazie alkoholu, które mogą dodatkowo wysuszyć skórę oraz tłustych kosmetyków, pudrów zatykających pory i natłuszczających olei do skóry głowy.
Łojotokowe zapalenie skóry – leczenie ogólne
W przypadku wyjątkowo dużego nasilenia objawów, opornych na leczenie środkami miejscowymi, lekarz może zalecić przyjmowanie środków doustnych. W celu zmniejszenia łojotoku przepisane mogą zostać leki z flukonazolem, itrakonazolem lub retinoidami. W leczeniu uogólnionych postaci zastosowana może być również steroidoterapia. Należy pamiętać, że kobiety w wieku rozrodczym przyjmujące retinoidy powinny stosować skuteczne środki antykoncepcyjne oraz nie zachodzić w ciążę przez miesiąc po zakończeniu kuracji.
Postępowanie po zakończeniu leczenia
Ze względu na nawrotowy i często wieloletni charakter łuszczycowego zapalenia skóry zaleca się stosowanie terapii podtrzymującej – może to być stosowanie szamponów z cyklopiroksolaminą lub ketokonazolem raz w tygodniu oraz oczywiście przestrzeganie zasad codziennej pielęgnacji skóry.
Dieta w łojotokowym zapaleniu skóry
W leczeniu łojotokowego zapalenia skóry nie bez znaczenia jest również odpowiednia dieta. Niezmiernie ważne jest spożywanie co najmniej 400 g owoców dziennie, minimum w 5 porcjach. Badania wykazują, iż u osób stosujących dietę bogatą w owoce występuje o 25% mniejsze ryzyko rozwoju łojotokowego zapalenia skóry po uwzględnieniu czynników zakłócających. Dostarczanie wraz z owocami wielu witamin, składników mineralnych i antyoksydantów przyczynia się do zmniejszenia stanu zapalnego w wielu chorobach, w tym w łojotokowym zapaleniu skóry. Pomocna może okazać się również suplementacja witaminy B, selenu i cynku.
Należy unikać czerwonego mięsa i żywności wysokoprzetworzonej. U osób dotkniętych łojotokowym zapaleniem skóry zaleca się także ograniczać ilość spożywanych cukrów prostych i złożonych. Co więcej, w literaturze podkreślany jest negatywny wpływ na przebieg łuszczycowego zapalenia skóry takich produktów jak: orzechy, produkty wysokotłuszczowe, smażone, jajka, ostre przyprawy, kawa i herbata.
Leczenie łojotokowego zapalenia skóry może przysporzyć ci wiele trudności. Warto jednak być konsekwentnym w swoim działaniu. Systematyczne stosowanie szamponów i innych środków przeznaczonych do leczenia łojotokowego zapalenia skóry, jak również odpowiednie nawyki pielęgnacyjne i dbanie o zdrowe odżywianie pomoże złagodzić objawy choroby i ograniczyć ryzyko nawrotów. Warto już po pojawieniu się pierwszych objawów umówić się na wizytę do lekarza dermatologa, aby jak najszybciej rozpocząć leczenie i nie dopuścić do rozwoju choroby.
Bibliografia:
Buczek A., Wcisło-Dziadecka D., Sierant K., Brzezińska – Wcisło L., Co nowego w etiologii i terapii łojotokowego zapalenia skóry, http://www.pnmedycznych.pl/wp-content/uploads/2018/07/pnm_2018_01A_049-054.pdf.
Zagórska W., Łojotokowe czy atopowe zapalenie skóry?, http://pediatria1.wum.edu.pl/sites/pediatria1.wum.edu.pl/files/lzs_azs2015wzagorska.pdf.
Clio Dessinioti, MD, Andreas Katsambas, MD, Seborrheic dermatitis: Etiology, risk factors, and treatments: Facts and controversies, https://knowthecause.com/wp-content/uploads/2013/12/Desinioti2013DermatitisMalassezia.pdf.
Jałowska M., Łupież i łojotokowe zapalenie skóry – etiopatogeneza i leczenie, http://aesthetica.com.pl/clients/25/files/files/AE_35%2048-52.pdf.
Dereń J., Łojotokowe zapalenie skóry (ŁZS), https://opieka.farm/dermatologia/lojotokowe-zapalenie-skory-lzs/.
Izotretynoina, opis profesjonalny, https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=428.
