Grzybica skóry głowy – skąd się bierze? Jak ją rozpoznać i leczyć?

Zakażenia grzybicze to jedne z najczęstszych chorób, z jakimi zgłaszają się pacjenci do lekarza dermatologa. Grzybica owłosionej skóry głowy to dermatoza, która w zależności od przyczyny różni się objawami i leczeniem. Sprawdź, czym się charakteryzuje, jakie są jej symptomy oraz jak ją skutecznie leczyć. 

Grzybica skóry głowy to choroba spotykana coraz częściej w ciągu ostatnich 30 lat. Jest to nie tylko problem epidemiologiczny, ale również społeczny i terapeutyczny. Częściej dotyka dzieci oraz osoby w okresie przedpokwitaniowym, czyli w wieku od 9 do 15 lat. U mężczyzn może dotyczyć zarówno skóry głowy, jak i brody. Grzybice spowodowane są przez grzyby chorobotwórcze (dermatofity) i mają charakter powierzchniowy, ograniczający się do skóry i błon śluzowych. Do swojego wzrostu wymagają znajdującej się m.in. we włosach keratyny.

Przyczyny grzybicy owłosionej skóry głowy

Grzybica skóry głowy wywołana jest najczęściej przez grzyby z rodzaju Trichophyton Tonsurans, T. mentagrophytes, T. verrucosum, T. violaceum, T. schoenleinii, Microsporum Canis oraz M. audouinii. Są to grzyby dermatofitowe antropofilne, zoofilne i geofilne. Można się nimi zarazić poprzez kontakt z zakażonym zwierzęciem (zwłaszcza świnkami morskimi, chomikami, bezpańskimi kotami i psami) lub też używając szczotki czy grzebienia osoby chorej na grzybicę. 

Jest to tylko jeden z czynników – drugim, wywołującym grzybicę na głowie, jest osłabienie odporności lub uszkodzenie bariery ochronnej skóry. Osoby bez zaburzeń układu odpornościowego mogą być nosicielami grzybicy i zarażać inne osoby, nawet o tym nie wiedząc.

Jakie mogą być powody zakażenia grzybicą?

Do czynników sprzyjających rozwojowi zakażeń grzybiczych zaliczamy m.in.: 

• niewystarczającą higienę skóry głowy,
• czynniki środowiskowe – kontakt z detergentami, rozpuszczalnikami,
• choroby metaboliczne – nadczynność tarczycy, cukrzyca, niewydolność nerek,
• urazy skóry, zabiegi chirurgiczne, oparzenia,
• ciążę, okres noworodkowy,
• zakażenia bakteryjne,
• przyjmowane leki – długotrwała, szerokospektralna antybiotykoterapia, stosowanie glikokortykosteroidów, przyjmowanie leków obniżających odporność,
• dializy, cewnikowanie, intubację,
• wrodzone niedobory odporności – niedobór limfocytów T, fagocytów, które chronią przed zakażeniami,
• zaburzenia odporności – białaczka, choroba Hodgkina, AIDS, niedożywienie, nowotwory,
• chemioterapię, radioterapię,
• splenektomię (zabieg usunięcia śledziony), wrodzony brak śledziony.

Grzybica skóry głowy – objawy i odmiany grzybicy

Objawy grzybicy skóry głowy różnią się w zależności od postaci choroby. Wyróżnić można trzy główne rodzaje: grzybicę drobnozarodnikową, strzygącą i woszczynową. 

Grzybica drobnozarodnikowa

Grzybica włosów drobnozarodnikowa objawia się złuszczającymi ogniskami na skórze głowy, z towarzyszącym zaczerwienieniem i równo ułamanymi włosami kilka milimetrów od postawy. Skóra wygląda tak, jakby była posypana popiołem. Otaczające włosy pokryte są biało-szarą powłoką. Ogniska grzybicy są pojedyncze, najczęściej zlokalizowane w okolicy skroniowej i potylicznej. Jeśli grzybica wywołana jest przez grzyba Microsporum Canis, który przenosi się ze zwierząt na człowieka, może wystąpić znacznie większy stan zapalny, a przebieg choroby jest przewlekły.

Grzybica strzygąca

Grzybica głowy strzygąca cechuje się występowaniem ognisk złuszczania, zawierającymi nierówno ułamane (jakby przystrzyżone) włosy i nieznacznym stanem zapalnym skóry głowy. Widoczne są na niej czarne punkciki, które są właśnie połamanymi włosami. Może dojść do samowyleczenia bez powstawania blizn. Charakterystyczny jest również ziemisty zapach skóry głowy. Jeśli grzybica została wywołana przez Trichophyton Mentagrophytes Varietas Granulosum, mogą pojawić się nacieki z wieloma krostami, dużą ilością ropy i zapalnymi guzami. W postaci łupieżowatej może dojść nawet do pełnej utraty włosów.

Grzybica woszczynowa

Grzybica woszczynowa to kolejny rzadki rodzaj grzybicy skóry głowy. Charakteryzuje się ona objawami w postaci szaro-żółtych tarczek na powierzchni skóry, a w bardziej zaawansowanych postaciach występują strupy i wysięki, które mogą prowadzić do bliznowacenia i łysienia. Grzybicy towarzyszy mysi zapach, a włosy są matowe i szorstkie. Może być mylona z łojotokowym zapaleniem skóry.

Grzybica głowy i skóry brody

Wyróżnia się również grzybicę głowy i skóry brody. Wywołują ją grzyby zoofilne, tak więc można się nią zarazić przez kontakt z chorym zwierzęciem. U dorosłych mężczyzn ma postać zapalnych guzów lub krost z treścią ropną na brodzie i wardze górnej. Często towarzyszy jej powiększenie okolicznych węzłów chłonnych. Zmiany mogą samoistnie zanikać bez bliznowacenia i łysienia.

W bardziej zaawansowanych postaciach, szczególnie u dzieci, grzybica na głowie może dawać takie objawy jak gorączka oraz powiększenie i bolesność węzłów chłonnych.

Jak leczyć grzybicę skóry głowy? Jak się jej pozbyć? 

Podstawą skutecznego leczenia grzybicy na głowie jest wizyta u dermatologa. Szybka reakcja po zauważeniu pierwszych objawów grzybicy skóry głowy to podstawa sukcesu. Lekarz po analizie objawów i stanu skóry głowy, jak również po specjalistycznych badaniach, takich jak badanie trichogramem (pobranie próbek włosów wraz z cebulkami do analizy), trichoskopią (badanie skóry głowy przy pomocy dużego powiększenia) i lampą Wooda wybierze najlepszą metodę leczenia. Nigdy nie należy rozpoczynać leczenia na własną rękę, bez wcześniejszej diagnostyki i identyfikacji chorobotwórczego grzyba. Lekarz nie tylko dobierze odpowiednie preparaty doustne i miejscowe, aby nie doszło do rozwoju nieestetycznych powikłań, ale również wykluczy inne choroby, które mogły predysponować do rozwoju grzybicy. Skuteczność terapii zależy więc od współpracy na linii pacjent – lekarz oraz przestrzegania jego zaleceń. 

Jak długo trwa leczenie grzybicy?

Identyfikacja chorobotwórczego grzyba na głowie, po oddaniu próbek do badania, może trwać kilka tygodni. Przed otrzymaniem wyników lekarz może zalecić leczenie ogólne, które trwa od 6 do 8 tygodni. W leczeniu grzybicy skóry głowy zastosowanie mają takie leki jak gryzeofulwina, flukonazol i itrakonazol oraz inne przeciwgrzybiczne maści i kremy. Jeśli grzybicy towarzyszy znaczący stan zapalny, mogą zostać również przepisane miejscowe i ogólne leki przeciwbakteryjne.

Pomocne w leczeniu grzybicy skóry głowy i zmniejszeniu wypadania włosów mogą okazać się również specjalistyczne zabiegi takie jak mezoterapia, terapia promieniami UV, Kriomasaż Cryo-S oraz karboksyterapia reology2. Wszystkie działania powinny być jednak skonsultowane z lekarzem prowadzącym oraz trychologiem, który ustali plan zabiegów. 

Mezoterapia

Mezoterapia to jeden ze skuteczniejszych zabiegów, kiedy grzybicy towarzyszy wypadanie włosów i łysienie. Polega on na podaniu bezpośrednio do skóry głowy specjalnych substancji, które pobudzają porost włosów. Terapia promieniami UV-A i UV-B polecana jest dla osób z łysieniem plackowatym, a kriomasaże Cryo-S, ochładzając tkanki, pobudzają ich odnowę biologiczną. W leczeniu wypadania włosów skuteczna może okazać się również krioterapia, która polega na śródskórnym wstrzykiwaniu dwutlenku węgla. Dochodzi dzięki niemu do rozszerzenia naczyń krwionośnych, co pobudza wzrost włosów. Wszystkie zabiegi przeprowadza się w seriach, co wymaga regularnych wizyt i systematyczności pacjenta. 

Wspomagająco w leczeniu grzybicy skóry głowy można również stosować 3-procentowy roztwór spirytusu rezorcylowego i okłady z 2-procentowego kwasu bornego oraz 2-procentowego ichtiolu. Leczenie może przyśpieszyć również depilacja włosów w miejscach, w których powstały ogniska grzybicy. Włosy szybko odrastają, a zgolenie ich daje większą szansę na szybkie wyleczenie.

Higiena

W przypadku grzybicy skóry głowy niezwykle ważna jest odpowiednia higiena. Należy odpowiednio pielęgnować skórę głowy i nie doprowadzać do jej nadmiernego wysuszenia. Należy także pamiętać o regularnym praniu pościeli i ręczników oraz czyszczeniu szczotek do włosów w ciepłej wodzie z mydłem.

Grzybica skóry głowy – szampony jako sposób leczenia 

Szampony na grzybicę skóry głowy stanowią nieodłączne uzupełnienie terapii. Łagodzą zmiany skórne, świąd, suchość i zaczerwienienie. Dobre rezultaty przynosi stosowanie do trzech razy w tygodniu szamponu zawierającego w składzie 2,5-procentowy siarczek selenu lub ketokonazol o działaniu przeciwgrzybiczym. Warto pamiętać, że szampon na grzybicę skóry głowy z ketokonazolem powinien być pozostawiony na skórze przez około 3–5 minut. Wskazane są również szampony z jodem, który zmniejsza objawy grzybicy i działa odkażająco. Niezmiernie ważna jest systematyczność w stosowaniu środków – należy ich używać przez okres 6–8 tygodni przynajmniej dwa razy w tygodniu.

Co więcej, w trakcie leczenia grzybicy na głowie lepiej zrezygnować z produktów, które mogą obciążać skórę głowy i włosy – środków do stylizacji i kosmetyków z silnymi detergentami. Lepiej postawić na naturalne, delikatne szampony oraz kosmetyki, które są przeznaczone do skóry głowy z grzybicą. 

Niektóre osoby polecają również naturalne płukanki z ziół na grzyb na głowie – rumianku, szałwii, nagietka i rozmarynu, które wykazują działanie przeciwgrzybiczne. Takie właściwości wykazują również olejek miętowy, z oregano, drzewa herbacianego i rumiankowy. 

Jak zapobiegać grzybicy głowy? 

Aby zmniejszyć ryzyko zachorowania na grzybicę, należy przestrzegać kilku podstawowych zasad.

1. Dbaj o swoją odporność, szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy ryzyko zachorowania na choroby wirusowe wzrasta.
2. Przestrzegaj zdrowej, zbilansowanej diety, dbaj o regularność posiłków, pij przynajmniej 2 litry wody dziennie.
3. Regularnie myj włosy oraz dokładnie je susz, aby nie tworzyć warunków sprzyjających rozwojowi grzybicy.
4. Unikaj długotrwałego noszenia nakryć głowy w lecie, zakrywaj głowę jedynie, kiedy przebywasz w miejscach nasłonecznionych.
5. Zachowaj ostrożność w kontakcie ze zwierzętami, szczególnie tymi obcymi. Dbaj o zdrowie swoich zwierząt domowych. Jeśli u twojego psa lub kota pojawiło się wypadanie sierści lub łuszczenie, udaj się z nim do weterynarza. 
6. Nie korzystaj z cudzych ręczników, pęset, szczotek i grzebieni.

Jeśli ktoś z twoich domowników zachorował na grzybicę głowy, warto zbadać pozostałe osoby, ponieważ mogą być bezobjawowymi nosicielami. Profilaktycznie można w takiej sytuacji stosować szampony przeciwgrzybicze. Nie używaj również tej samej poszewki na poduszkę ani ręczników, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się infekcji. 

Walka z grzybicą skóry głowy może trwać wiele tygodni, a nawet miesięcy. Lepiej nie stosować domowych sposobów, tylko udać się do dermatologa. Choć leczenie jest długotrwałe, w większości przypadków jest skuteczne i nie dochodzi do bliznowacenia ani łysienia. Nie jest to łatwa choroba, co więcej – może nawracać. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoczęcie specjalistycznego leczenia i stosowanie się do wszystkich zaleceń lekarza.

Bibliografia:

• Galęba A., Bajurna B., Grzybica skóry owłosionej, http://www.pielegniarstwo.ump.edu.pl/uploads/2014/1/49_1_51_2014.pdf.
• Trzmiel D., Lis-Święty A., Bergler-Czop B., Klinika zakażeń grzybiczych skóry i jej przydatków w praktyce lekarza rodzinnego – problem ciągle aktualny, http://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-9fcc4312-5399-40ad-9ef1-497ca1121271/c/fulltext795.pdf.
• Bednarek M., Musiał C., Najczęstsze problemy pacjenta trychologicznego – choroby skóry, głowy, http://aestheticcosmetology.com/wp-content/uploads/2019/06/ke2019.3-7.pdf.
• Kuźniak A., Zasady postępowania w wybranych powierzchownych zakażeniach grzybiczych, https://www.wiadomoscidermatologiczne.pl/artykul/zasady-postepowania-w-wybranych-powierzchownych-zakazeniach-grzybiczych.